Alfred Nobel, mucit, bilim insanı, iş insanı, yazar ve barış savunucusu olarak tanınan, çok yönlü bir şahsiyetti. 21 Ekim 1833’te İsveç, Stockholm’de dünyaya gelen Nobel, özellikle dinamitin icadı ve Nobel Ödülleri’nin oluşturulmasıyla geniş bir etki alanı yaratmıştır. İcatları savaş amaçlı kullanılsa da Nobel, temelde barış yanlısı bir insandı ve buluşlarının yıkıcı gücünden büyük kaygı duyuyordu. Nobel Ödülleri, ve özellikle Barış Ödülü’nün oluşturulması, genellikle onun daha barışçıl bir dünya umudunun bir ifadesi olarak kabul edilir.
Alfred Nobel Kimdir?
Alfred Nobel, bir mühendis ailesinin ferdi olarak dünyaya geldi. Eğitimini büyük oranda özel hocalardan alarak doğa bilimleri, diller ve edebiyat alanlarında olağanüstü yetenekler sergiledi. Çocukken ailesiyle birlikte Rusya’ya göç etti ve babası Immanuel Nobel, burada mühendislik projeleri üzerinde çalışmalar yürüttü.
Nobel, hayatı boyunca 355 farklı patente imza atan verimli bir mucitti. En meşhur buluşu, 1867’de patentini aldığı ve nitrogliserin gibi patlayıcı bir sıvıyı daha güvenli bir şekilde kullanmayı sağlayan dinamittir. Nobel’in icatları arasında sentetik kauçuk, yapay ipek ve Ballistite adı verilen dumansız barut da yer alır.
Sadece bir mucit olmakla kalmayan Nobel, aynı zamanda başarılı bir iş insanıydı. Dünya genelinde yirmiden fazla ülkede şirketler ve laboratuvarlar kurdu. Bu girişimler, özellikle patlayıcılar ve silahlanma alanındaki icatları üzerine kuruluydu. Ayrıca edebiyata da derin bir ilgi duyan Nobel, şiirler ve oyunlar yazdı. Edebi çalışmaları, genellikle felsefi ve ahlaki meseleleri derinlemesine irdeleyen içeriklere sahipti.
Nobel, birkaç yakın dostluğa sahip olmasına rağmen özel hayatında yalnız bir figürdü. Birden fazla dili akıcı bir şekilde konuşabilen Nobel, döneminin kültürel ve entelektüel çevrelerinde aktif bir rol oynadı.
1896 yılında 10 Aralık’ta İtalya’nın San Remo şehrinde hayatını kaybeden Nobel, vasiyetinde servetini Nobel Ödülleri’nin kurulmasına ayırdı. Bu beklenmedik miras, fizik, kimya, tıp, edebiyat ve barış gibi alanlardaki başarıları uluslararası düzeyde tanıma fırsatı sundu.
Alfred Nobel’in Vasiyeti
Alfred Nobel, 27 Kasım 1895’te Paris’teki İsveç-Norveç Kulübü’nde son vasiyetini imzaladı. Vefatından sonra okunan bu vasiyet, Nobel’in servetinin büyük bir kısmını ödül kurulması için ayırmasından dolayı hem İsveç’te hem de uluslararası arenada tartışmalara yol açtı. Nobel’in ailesi, Nobel Ödülleri’nin oluşturulmasına itiraz etti ve vasiyetinde belirtilen ödül sahiplerine ödül verilmesini reddetti. Bu olaylar, ilk Nobel Ödülleri’nin dağıtılmasından beş yıl öncesine denk gelmekteydi.
Vasiyetinde Nobel, mülkünün geri kalanının, önceki yıllarda insanlığa en büyük faydayı sağlayan kişilere ödül olarak verilmesi gerektiğini vurguladı.
“Varlıklarımın geri kalan kısmı, icracılarım tarafından güvenli menkul kıymetlere çevrilecek ve elde edilen faiz, her yıl insanlığa en büyük faydayı sağlayan kişilere ödül olarak dağıtılacak bir fon oluşturmak için kullanılacaktır. Faiz miktarı beş eşit parçaya bölünerek şu şekilde dağıtılacaktır: Bir parça, fizik alanında en önemli buluş veya buluşları yapan kişiye; bir parça, en önemli kimyasal keşif veya iyileştirmeyi yapan kişiye; bir parça, fizyoloji veya tıp alanında en önemli keşfi yapan kişiye; bir parça, edebiyat alanında idealist bir yaklaşımla en seçkin eseri yaratan kişiye; ve son parça, milletler arasında kardeşliği ilerletmek, daimi orduların kaldırılması veya azaltılması ve barış kongrelerinin düzenlenmesi ve desteklenmesi için en çok katkıda bulunan kişiye verilecektir.
Fizik ve kimya ödülleri İsveç Bilimler Akademisi tarafından; fizyoloji veya tıp ve edebiyat ödülleri Stockholm’deki Karolinska Enstitüsü tarafından; ve barış ödülü ise Norveç Storting tarafından seçilecek beş kişilik bir komite tarafından verilecektir. Ödüllerin dağıtımında milliyet gözetilmeksizin, ödülün en layık olan kişiye, İskandinav olsun ya da olmasın, verilmesi benim samimi dileğimdir.”
Alfred Nobel’in Hayatı
Alfred Nobel, dinamitin icadıyla adeta dünya tarihine yön verdi. Ancak, yaşarken toplumdan büyük eleştiriler aldı. Bu duruma karşılık, vasiyetinde belirttiği gibi, kurduğu vakfın her sene ödüller dağıtmasını istedi. Nobel’in hayat öyküsü gerçekten de dikkat çekici.
1. Dinamiti İcat Etti
Alfred Nobel, dinamitin icadıyla dünya tarihine yön verdi. Ancak, yaşadığı dönemde aldığı tepkiler üzerine, vasiyetinde her yıl ödüller dağıtılmasını istediği vakfı kurdu. Nobel’in hayat hikayesi gerçekten de dikkat çekici.
2. Yoksul Bir Aileye Sahipti
İsveç’te 1833 yılında doğan Alfred Nobel, ailesinin başlarda yaşadığı yoksulluğun ardından babası Immanuel Nobel’in işleri düzelince daha iyi bir yaşama kavuştu. Nobel’in babası, atölyesinin başarılı olmasıyla Rus ordusuna silah üretmeye başladı.
3. Özel Öğretmenlerden Eğitim Aldı
Maddi durumları düzelen Nobel ailesi sayesinde Alfred Nobel, özel öğretmenlerden eğitim alma şansı buldu. Doğa bilimleri ve dil edebiyat alanında çalışmalar yürüttü ve 17 yaşında beş dil biliyordu: İsveççe, Rusça, Fransızca, İngilizce ve Almanca.
4. Kimya Mühendisliği Okumak İçin Yurtdışına Gitti
Babası tarafından kimya mühendisliği eğitimi alması için yurtdışına gönderilen Nobel, İsveç, Almanya, Fransa ve ABD’de eğitim aldı. Paris’te kaldığı süre zarfında ünlü kimyager T. J. Pelouze’nin laboratuvarında çalıştı ve nitrogliserini keşfeden Ascanio Sobrero ile tanıştı.
5. Nitrogliserin İle İlgili Araştırmalar Yaptı
1852’de ailesinin yanına dönen Nobel, nitrogliserin üzerine çalışmalarına devam etti. Ancak babasının işleri bozulunca Stockholm’e taşındılar ve Nobel, nitrogliserin üzerine araştırmalarına burada da devam etti.
6. Patlamada Kardeşini Kaybetti
1864’te bir patlama sonucu küçük kardeşi Emil ve dört kişi hayatını kaybetti. Bu olaydan sonra Nobel’in Stockholm’de çalışması yasaklandı. Nitrogliserini patlayıcı olarak kullanma yollarını araştıran Nobel, 1863’te Stockholm’de nitrogliserin üretimine başladı. Birkaç ay süren araştırmalar sonucunda laboratuvarı patladı. Ancak Nobel, araştırmalarına devam etti ve 1864’te dinamiti buldu.
7. Dinamit Barutunu Buldu
Alfred Nobel, nitrogliserin kullanarak patlayıcı madde geliştirme çalışmalarına 1863 yılında Stockholm’de başladı. Az miktarda nitrogliserin üretimiyle başlayan bu süreç, birkaç ay sonra laboratuvarın patlamasıyla sonuçlandı. Ancak Nobel, bu olaydan yılmadı ve araştırmalarına devam etti. 1864 yılında yaptığı çalışmaların meyvesini alarak dinamit barutunu icat etti.
8. Balistit Adlı Yeni Bir Barut Buldu
Alfred Nobel, araştırmalarına aralıksız devam ederek 1877’de ‘Balistit’ ismini verdiği yeni bir barut türü geliştirdi. 1879’da Paris’in dışında bir laboratuvar açan Nobel, burada yaptığı çalışmalar sırasında nitrogliserin ve nitroselüloz ’un eşit oranlarda karışımından oluşan dumansız barutu, yani itici barutu icat etti.
9. Yüzlerce Şirket Kurdu Silah ve Patlayıcıdan Zengin Oldu
Dinamit üzerine çalışmalarını sürdüren Nobel’in kardeşleri Ludvig ve Robert ise dinamit kullanarak petrol yataklarını keşfettiler. Bu keşifler sonucunda Kafkaslardaki petrol yatakları onlar tarafından işletilmeye başlandı ve bu sayede Nobel ailesi büyük kazançlar elde etti. Alfred Nobel, 20 ülkede faaliyet gösteren 100 farklı şirketiyle dünya genelinde silah ve patlayıcı ihtiyacını karşılayan bir imparatorluk kurdu.
10. Ölüm Taciri Öldü Manşeti Onu Derinden Etkiledi
Kardeşi vefat ettiğinde, Alfred Nobel’in öldüğü zannedildi ve Fransız basını ‘Ölüm taciri öldü!’ başlığıyla haber yaptı. Bu yanlış haber, Alfred Nobel’in ölümünden sonra nasıl anılacağını görmesine ve bu durumdan derinden etkilenmesine neden oldu.
11. Servetini Kendi Vakfına Bağışladı
Kardeşi öldüğünde, Alfred Nobel’in öldüğü sanıldı ve Fransız gazeteleri ‘Ölüm taciri öldü!’ diye yazdı. Bu durum Nobel’i derinden etkiledi ve insanlık için yaptığı buluşların insan ölümleriyle sonuçlanmasının üzüntüsünü yaşadı. Bu nedenle servetini Nobel Vakfı’na bağışladı.
12. Öldüğü Gün Olan Her 10 Aralık’ta Nobel Ödülü Veriliyor
Alfred Nobel, 10 Aralık 1896’da İtalya’da beyin kanamasından öldü. Öldüğü gün olan 10 Aralık’ta her yıl Nobel Ödülleri veriliyor. Fizik, Kimya, Edebiyat, Barış ve Fizyoloji veya Tıp alanlarında verilen Nobel Ödülleri, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, İsveç Akademisi, Karolinska Enstitüsü ve Norveç Nobel Komitesi tarafından belirlenen kişilere takdim ediliyor.
